YAZAR: Kafkasya Maarif Birliği- maarif bölümü- MİLLİ MAARİF DERNEĞİ üyesi ZEYNEP HÜSEYNZADE
"Dünyada
belirli kültürel ve politik nedenlerle sembol haline gelen birçok şehir var.
Her birimizin anısında o şehrin bir imajını oluşturmak için isimlerinden
bahsetmek yeterlidir. Her Azerbaycanlı için böyle bir şehir Şuşa'dır. "-
Mihriban Aliyeva.
Şuşa şehrinin gelişiminin ilk aşaması neredeyse 1747'de Panahali hanın Karabağ hanlığının kurulmasıyla başlar. Panahali Han Şahbulag kalesini inşa etmesine rağmen güçlü bir sığınak değildi, nispeten güçlü bir düşmanın kurbanıydı. Panahali han, Şuşa-Panahabad kalesini inşa ederek hanlık ikametgahına dönüştürdü. Karabağ hanlığının yeni başkenti Şuşa-Panahabad'ın görüntüsü, Ülkemizin Berde, Beylagan, Bakü, Gence, Şeki ve Şamahı gibi şehirlerinin mimari tarzlarını yansıtıyor. Karabağ hanlığı tarihi araştırmacıları, Şuşa-Panahabad'da Panahali Han'ın iktidara gelmesinden kısa bir süre sonra özel bir darphane inşa edip para kestiğini söylüyorlar. Şuşa-Panahabad'da Panahali han tarafından bir sikke yaptırıldı. Şuşa'da aynı zamanda sanatçılar da çalışıyordu. Şuşa-Panahabad'da çarşı, kervansaray, cami, hamam vb. inşaa edilmişti. Karabağ hanlığının merkezi Şuşa-Panahabad'da, konutların ve kamu binalarının iç mekanlarında güzel ve tipik duvar desenleri oluşturulmuştur.
5 Mayıs 1805'te Karabağ hanı ile Rus imparatoru arasında Kurakçay Antlaşması imzalandı. Antlaşmada Şuşa'da Rus birliklerinin konuşlandırılması kararlaştırıldı. 1813 Gülustan Antlaşması ve 1828 Türkmençay Antlaşması ile Azerbaycan, İran ve Rusya arasında ikiye bölündü. Şuşa, her iki anlaşmayla da Kuzey Azerbaycan'ın bir parçası olarak kaldı. Ruslar, Ermenileri Şuşa'nın yanı sıra Kuzey Azerbaycan topraklarına da yerleştirmiş, bu yeniden yerleşim sonucunda demografik yapı değiştirilmiş ve Ermenilere yerel Türk-Müslüman nüfusa göre sayısal bir avantaj sağlanmıştır.
1846'da Çarlık Rusyası'nın idari bölünmesi sırasında, Şuşa bölgesi yeni oluşturulan Şamahı vilayetine tabi oldu. Yelizavetapol (Gence) vilayeti, 9 Aralık 1867 tarihli Kafkasya ve Güney Kafkasya yönetiminin değiştirilmesine ilişkin Çar kararnamesine dayanılarak kurulmuştur. Şuşa buna dahil edildi. Şuşa-Panahabad şehri Azerbaycan halkının sosyo-politik ve kültürel merkezlerinden biri olarak kaldı.
Ermeniler, "Büyük Ermenistan" yaratma hayalinden esinlenerek 1905-1906'da Azerbaycanlılara karşı kanlı eylemler gerçekleştirdiler. Şuşa şehri de bu katliamların yaşandığı merkezlerden biri idi. Kanlı eylemlerin amacı Azerbaycanlıları Şuşa-Panahabad ve Karabağ'dan ayrılmaya zorlamaktı. 1918'de Ermeniler tarafından işlenen soykırımlar sonucunda Şuşa yağmalanmış ve yakılmıştır. 15 Ocak 1919'da Şuşa ve diğer bazı bölgelerde Karabağ Valiliği Genel Müdürlüğü kuruldu. Bölgenin sivil Ermeni nüfusu, Azerbaycan hükümetinin vatandaşlığını kabul etti. 29 Mayıs 1920'de Bolşeviklerle ittifak halinde olan Ermeniler Şuşa ilçesinde 30 Azerbaycan köyünü yaktılar. Sultan bey Sultanov liderliğindeki direniş hareketiyle birlikte Nuru Paşa liderliğindeki Kafkas İslam Ordusu, Haziran 1920 başında 11. Kızıl Ordu'dan Şuşa-Panahabad'ı temizlemeyi başardı. Ancak 15 Haziran'da Ermeni teröristlerine yardım etmek maksadıyla Dağlık Karabağ'a getirilen birleşik ordu birlikleri, Şuşa'daki Sovyet hükümetini yeniden kurdu. 1930'da Şuşa'ya "şehir" statüsü verildi.
Şuşa 27 Eylül 2020'de Azerbaycan ordusunun-Ermenistan’a karşı başlatılan taarruzu neticesinde 8 Kasım 2020'de Azerbaycan Ordusu Şuşa’yı, nefret dolu, kana susamış vandal, saldırgan Ermeni ordusunun işgalinden kurtarmışdır. Ve şimdi şanlı Azerbaycan bayrağı Şuşa kalesinin üzerinde dalgalanıyor, hamd olsun!. Şuşa Azerbaycan'a aittir! KARABAĞ AZERBAYCANDIR!
