Safeviler Devleti

Lamie İlyasova

Türkoloji Araştırma Merkezi

Safeviler devleti Safeviye tarikatı lideri Şah İsmail Hatai tarafından kurulmuştur. İranda ıx asırdan yayılmaya başlayan Şii mezhebi sonraki zamanlarda Safeviler devletinin resmi mezhepi olmuştur. İranda Safeviler devletinden önce sofi şahsiyetler tarafından kurulan tarikatlar halk üzerinde etkili olmuş ve sonraki zamanlarda diğer tarikatların yaranmasına sebep olmuştur.
İranda Moğol istilasının sebep olduğu ekonomik, siyasi ve sosyal karışıklıklar zamanı Anadoluda istilaya uğramış ve halk bu çaresizliği gidermek için tarikatlara sığınmıştır. Böylece Anadoluda da sofi tarikatların çoğalması süreci çoğalmıştır. Moğol istilasından sonra 1370 yılında İranı işgal eden Timurlular zamanında Timur sofi tarikatları desteklemiş, bu şekilde de işgale karşı muhtemel baskıları azaltmıştır.
Safeviler devleti tarihinde en önemli sorunlardan biri de devletin kökenidir. Bu konuda ister yabancı, isterse de İran kaynaklarında fikrler mevcuttur. Özellikle, İran alimlerinden Ahmet Kesrevinin öne sürdüğü Safevilerin Kürt kökenli olmaları  hakkındaki iddiası, bazı Türk tarihçileri tarafından da kabul edilmiştir. Zeki Validi Toganın bu husustaki kanaatine göre: “Cedlerinin dili Azeri Farsçası olup, İlhanlılar devrinde Türkleşmiş ve Türkmenler arasına şeyh ve mürşid sıfatı ile sokulmuşlardır”. Faruk Sümer ise Zeki Validi Togana benzer fikirleri ireli sürerek şöyle demiştir: “Tahmin etmek mümkün ola bilir ki, Safituddin Ishakın babası Firuz sağ, kürtlerin 10.yüzyılında Azerbaycan ve İranda yayılmaları esnasında Erdebile gelmiş ve şehrin yakınında bir yerde yerleşmiştir.” Faruk Sümer bu durumu şöyle kanıtlamıştır: "Kürt hanedanlarından olan Revvadiler Azerbaycanı yönetmeleri ve İbn Arap Şaha istinaden Erdebil və Muğan arasında kalan yerlerin kürt kökenli Cakirlü yurdu olduğunu, 15.yüzyılında Cakirlülerin tamamen Türkleştiğini bildirmiştir. Bu fikirler asıl manasını açmak gerekirse bunu bilmek yeterlidir: 1) evvela Revvadiler kürt değil, Arap kökenli. 2) Revvadiler hanedanlığı ilk geldikleri Mezopotamyada kürtlerin içinde yaşadıklarından onlarla kaynaşarak kısmen kürtleşme yaşamıştır. Diğer bir fikir Safeviler devletinin Fars devleti olmasıdır. Bu fikrin yanlış olduğunu kanıtlamak bir türk olarak borcumuzdur. Evvela bunu söyleyelim ki, Safevi sarayında türkçe konuşuluyor ve zaman zaman resmi vesikalar da türkçe hazırlanmaktaydı. Bunu batılı seyyahların yazılarında görmek mümkün: Della vale, Keampfer, Adam Oleavins ve başkaları...Onlar Türkçe'ye dikkat çekerek “Şah bile Türkçe konuşuyordu.“ diyerek gayret etmişler. Aynı zamanda türkçe ünvan və değimler de dikkat çekmiştir. Safeviler devletinin idare sistemi de Akkoyunlu devletine benzemiştir. Bununla da bir daha Safevi devletinin türk devleti olduğu kanıtlanmıştır.