Türkoji Araştırma Merkezi
Kuzeyde milletin önde gelenlerinin,özgürlük ve milli şuurun gelişmesi için
yorulmadan verdikleri mücadele 101 yıl önce ADC elan edilmesi ile sona
ermiştir.ADC kurucuları 28 mayıs 1918-28 nisan 1920 tarihleri arasında milletin
hayatında köklü değişiklikler yapmışlardır.
Yeni Cümhuriyetin proqramı olan
Bağımsızlık bildirisende demokrasi ilkelerine Sovyet ve parlamento
devletlerinin ilkelerine bağlılık sözkonusudur.Devlet iktidarı
parlamento,hükümet ve yargı sistemi olmak üzere üç küvvet ile temsil
edilmiştir.Devlet parlamentonun kabul ettiği kanun ve aldığı kararların
esasında yönelmiştir.İlk dönemde Gence şehri ülkenin geçiçi başkenti olarak
ilan edilmiştir.Sadece 15 eylülde ADC hükümeti,Osmanlı devletinin Kafkas İslam
Ordusunun yardımıyla Baküyü azad etmiş ve 17 eylülden itibaren Bakü
Cümhuriyetin başkenti olarak ilan edilmiştir.Cümhuriyetin yaşadığı dönemde 5
hükümet değişmiştir.İlk 3 hükümetin başında Fatali Han Hoyski,son ikisinin
başında ise Nesib bey Yusifbeyli bulunoyurdu.Parlamentonun açılış töreni 7
aralık 1918-de yapılmış ve 17 ay görev yapmıştır.
Cümhuriyetin ilk günlerinden itibaren gerek devlet yapısının
oluşturulması,gerekse devletin bir çok sorunun giderilmesine yönelik temel
etkinlikler gerçekleştirilmiştir.21 haziran 1918 tarihinde kırmızı fonda beyaz
ay ve sekiz köşeli beyaz yıldızdan oluşan devlet bayrağı onaylamıştır,9 kasım
1918-de ise kırmızı zemin 3 renkli zeminle değiştirilmiştir.26 haziran 1918-de
ilk Azerbaycan Askeri Komutanlığı oluşturulmuştur.27 haziran 1918-de türkçe
yani azerbaycanca devlet dili olarak ilan edilmiştir.Eski okullar
devletleşdirilmiş,yeni okullar ve öğretmenlik kursları açılmıştır.Devlet
ülkenin toprak bütünlüğü ve sovunma kabileyitinin sağlanmasına büyük önem
vermiştir.11 ocak 1919-da yeni askeri üniformaya geçiş yapılmıştır.
Külterel alanda yürütülen ve devletçiliğin güçlenmesine çok hizmet eden
çalışmaları da vurgulamak gerekir.”İqbal” gazete,cümhuriyetin toplumsal ve
siyasi amaçlarını konseptüal bir şekilde anlatan ilk basın orqanıdır.Bunun
dışında” Dirilik”,” Açık söz”,
“İstiklal”,”Azerbaycan”,”Kurtuluş”,”Medeniyet”,”Şeypur”,”Zanbur” gazeteleri de
milli idelojinin tebliği için çok emek harcanmışlardır.1eylül 1919 tarihinde
Azerbaycanın parlamentosu Bakü Üniversitesinin açılmasına dair kanun Kabul
etmiştir.1919-1920 öğretim yılında,yüksek eğitim almak üzere devlet hesabına
100 gençin yurtdışına gönderilmesine ilişkin karar alınmıştır.1920 yılının
başında Milli Eğitim Bakanlığında arkeoloji bölümü açılmıştır.11 ağustos 1919
tarihinde ADC vatandaşlığı hakkında kanun kabul etmiştir.ADC bütün Doğuda ABD
ve birçok Batı ülkesinden çok daha önce kadınlara oy kullanma hakkını veren
cümhuriyetdir.
ADC başından beri aktif dış politika yürütmüştür.Avrupa ölkeleri ile
diplomatik ilişkileri kurmak için 3 ağustos 1918 tarihinde Ali Merdan bey
Topçubaşov İstanbula gönderilmiştir.2 mayıs 1919-da ABD cumurbaşkanı Vudro
Vİlsonun girişimiyle Azerbaycan konusu Paris Barış Konferansı Dörtlü Konseyinin
toplantısında ilk defa ele alınmıştır.10 ocak 1920 tarihinde Konferansının
yüksek konseyinin oturumu açılmış ve ertesi gün Lord Cursonun önerisiyle konsey
ADC-ni de facto tanımıştırlar.Azerbaycan parlamentosu İngiltere,Fransa,İtalya,ABD,İsviçre,Polonya,Rusyada
diplomatic temsilçiliklerin açılmasına ilişkin kanun kabul etmiştir.Cümhiryetin
ilişkileri nisan 1920-da Sovyet Rusyanın askeri müdahelesi sonuncuda
kesilmiştir.Kızıl Ordu 26 nisanda sınırı geçerek Azerbaycana girdi ve ardından
27 nisan 1920-de Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cümhuriyeti kuruldu.
