güneybatı Asya’nın kesiştiği yerdedir. Okyanus ve denizlere çıkışı olmadığı için dünyanın en
büyük gölü olarak kabul edilen Hazar Denizi, dibinde okyanus tipli katmanlar mevcutluğundan
ve deniz ölçülerine sahip olduğundan deniz olarak da görülür.
Hazar Denizi’ne kıyısı olan ülkeler Azerbaycan, Rusya, Kazakistan, Türkmenistan ve İran’dır.
Toplam yüzölçümü 371000 km2 olan denizin, uzunluğu 1205 km, genişliği ise 554 km’dir. En
derin yeri ise 1025 metredir.
İçerisinde birçok balık türünü bulunduran Hazar Denizi, dünya havyar üretiminin de %80’ni
karşılamaktadır. Ancak Hazar Denizi’ni önemli kılan ise dünya petrol ve gaz rezervinin önemli
kısmını bünyesinde barındırmasıdır. Hazar Denizi’nde yaklaşık 45-50 milyar ton petrol, 15-20
trilyon metreküp doğalgaz rezervi bulunduğu tahmin ediliyor. Bu da, devletler arasında Hazar
Denizi’nin paylaşımında anlaşmazlıklara yol açıyordu.
İran haricinde Hazar Denizi’ne kıyısı olan diğer devletler eskiden Sovyetler Birliği’ne bağlı
olduğundan denizin paylaştırılması İran ile Sovyetler arasında yapılmıştı. Fakat 1991 yılında
Sovyetler Birliği dağıldığı için denize kıyısı olan ülkeler arasında Hazarın yeniden
paylaştırılması durumu ortaya çıktı. Bu konuda Azerbaycan ve Kazakistan, Hazarın Sovyet
zamanında olduğu gibi paylaşılmasını kabul ediyorken denizin güvenliği konusunda Rusya ile
askeri iş birliğine yanaşmıyorlardı. Aynı şekilde Rusya da, Hazarın Sovyet zamanındaki gibi
paylaşımına destek veriyor fakat askeri konuda denize kıyısı olan ülkeler dışında başka askeri
kuvvet bulunmasına karşı çıkıyordu. Rusya’nın askeri teklifine destek veren İran ise Hazarın
yeniden ülkeler arasında 5 beraber kısma bölünmesini destekliyor ise de Azerbaycan buna karşı
çıkıyordu. Çünkü İran’ın önerdiği teklif ile Azerbaycan’ın payına düşen Hazar kıyılarının çoğu
İran’a bırakılıyordu. Türkmenistan ise Hazarın tam ortadan 5 kısma bölünmesini destekliyordu.
Ancak bu paylaşım ile Azerbaycan petrol bölgesi Türkmenistan’a kalacağı için Azerbaycan buna
da karşı çıkıyordu. Bunlarla birlikte 20 yıldan fazladır devam eden görüşmelerde Hazarın, deniz
mi yoksa göl mü olduğu da ayrı bir tartışma konusu olmuştur. Zira uluslararası kanunlara göre
deniz ve göller konusunda farklı hukuki yasalar mevcuttur.
Yıllar süren müzakerelerden sonra nihayet 12 Ağustos 2018 Pazar günü Kazakistan’da Hazar
Denizi’ne kıyıdaş olan ülkeler arasında anlaşma imzalandı. Anlaşmaya göre Hazar, deniz ve göl
olarak değil kendine özgü bir şekilde özel olarak ele alınacak. Bunun dışında Hazarın dibi ve
madenleri konusunda her ülke kendi sınırlarından 15 mil’e kadar yere sahip olacak. Daha 10 mil
ileride ise balıkçılık alanı oluşacak. Denizin geri kalan dip kısmı ve yüzeyi ise 5 devlet arasında
ortak olarak kullanılacak. Ayrıca Hazar Denizine kıyıdaş ülkelerin askeri birliği haricinde hiçbir
ülkenin birlikleri burada olmayacak. Bunlar dışında başka küçük çaplı anlaşmalar imzalansa da
yer darlığından dolayı fazla detaya girmedim.
Türkiye içinde önemli bir mesele olan Hazar Denizi’nin Hukuki Statüsü bu şekilde belirlendi.
Hem tarihi İpek Yolu hem de Orta Asya Türk Cumhuriyetleri ile ekonomik ve kültürel açıdan
çok önemli olan bu anlaşmanın Türkiye için faydalı olmasını temenni ediyorum.
