Hadimul Kuran
editor@turkata.com
Ebu Abdullah Muhammed bin Muhammed el-Hamudi el-Hasani Şerif el-İdrisi. Latincede Dreses olarak biliniyor. İdrisiler hanedanının kurucusu 1. İdrisin soyundandır. 1100”de Endülüsun Sebte şehrinde doğdu. İlk eğitimini Endülüsün Kurtuba şehrinde aldı. Daha sonra Anadoluya, Kuzey Afrikaya, İspanyaya, Portekize, Atlas Okyanusu kıyılarına, Fransa ve İngiltereye seyahatler yaptı. Coğrafya ve botanik sahalarında çalışmalarıyla tanınmıştır.
Norman kralı 2. Rogerin dikkatini çekmesi sonucu Palermoya davet edildi. Kral onu bir dünya haritası çizmekle görevlendirdi. Bu çalışmada İdrisinin ihtiyaç duyduğu gümüşü de kral temin etmiştir. İdrisi Rogerin Palermodaki sarayında “Nüzhetul-Miştak fi İhtirakil Afak” veya “Rogerin kitabı” adlanan eserini tamamlamış ve krala takdim etmiştir.
İdrisi Sicilyada 1138”den 1161”e kadar kalmış ve üç önemli eser hazırlamıştır. İdrisinin kaleme aldığı eserleri bunlardır:
1. “Nüzhetul-Miştak fi İhtirakil Afak” (Kitabu Rucar): İdrisinin en önemli eseridir. İdrisinin on beş yılını verdiği bu eser bir coğrafya kitabı ve haritalar kataloğu olarak da tanınmışdır. Eser 1592”de Romada basılmış, 1619”da Latinceye çevrilmişdir. 1951”de Irak İlimler Enstitüsü tarafından büyütülerek yeniden çizilmiştir. Eserin yazma nüshaları Pariste, İstanbulda, Petersburg ve Kahirede bulunmaktadır.
İdrisi eseri hazırlarken İbn Havkal, Ceyhani ve Batlamyus gibi alimlerin eserlerinden faydalanmış, gemi kaptanları ve seyyahlardan bilgiler toplamış ve uzak beldelere seyahatler düzenlemiştir.
1154”de tamamlanan bu yuvarlak dünya haritası gümüş bir levha üzerine yapılmıştır. Haritada Akdeniz ve Avrupa daha iyi çizilmiş, Asyanın bir çok bölümü ve kuzey doğusu önemli ölçüde küçültülmüş ve yuvarlaklaştırılmıştır. Kendinden önceki haritalarda bulunmayan bir dizi dağa, irmaka ve iç denize yer verilmiştir. Kitapta İdrisi dünyayı ekvatorla ikiye ayırmış, güney yarımkürenin sıcaklığından dolayı canlıların yaşamasına elverişli olmadığını söylemiş, kuzey yarımküreni yedi iklim halinde ekvatordan kuzeye doğru incelemiştir. Eserdeki başka bir önemli bilgi de yer çekiminden bahsedilmesidir.
Bir dünya coğrafyası eseri olan “Nüzhetul-Miştak fi İhtirakil Afak” Ortaçağda İslam dünyasında yazılmış yerkürenin genel ve sistematik coğrafyası üzerindeki en kapsamlı çalışmadır.
On ikinci yüzyıl İslam dünyasında yapılmış bu eser, yaklaşık dört asır boyunca hem Doğuda, hem de Batıda kullanılmıştır. Dünyanın küre şeklinde olduğunu düşünen İdrisinin bu atlas-eseri o güne kadar bilinen dünya coğrafyasını tasvir eden en geniş çalışmadır. Bu haritaları Avrupalılar ve Amerikanın keşfi sırasında Colomb kullanmıştır.
2. “Ünsül – Mühec ve Ravzul Ferec”: Kitap yukarıdaki eserin ilaveli bir özetidir. Bu eserde Ekvatorun güneyinde kalan sekizinci bir iklimden söz edilmektedir.
3. “El – Camili Şifatı Eştatin- Nebat ve Durubi Envacil-Müfredat Minel- Eşcar Ves-Simar Vel-Hasais”: İdrisi bu eserde botanik ve zooloji, bilhassa tedavide kullanılan ve bazılarını ilk defa kendisinin zikrettiği bitkiler üzerinde çalışmıştır. Bitkilerin on iki, ilaçların ise altı dilde karşılığını vermiştir. Böylece çok sayıda yeni ilaç bitkisi hekimlerin hizmetine sunulmuştur. Bu eseri İbnül Baytar çokca istifade etmiştir.
İdrisinin coğrafya sahasına en önemli katkısı, Müslüman coğrafya alimlerinin keşfedip getirdikleri bilgileri Batıdaki bilim çevrelerine aktarmış olmasıdır.
İdrisi 1166”da Sicilyanın başşehri Palermoda vefat etmiştir.
