Hadimul Kuran
editor@turkata.com
Volkan veya yanardağ Dünyanın iç tabakalarında bulunan yüksek basınç ve yüksek sıcaklıkta erimiş magmanın yeryüzünden dışarı püskürmesidir. Volkanlar tektonik plaka sınırlarında görülür. Püskürme yanardağın altında bulunun Dünyanın kabuğuna doğru magmanın haraket etmesi sonucu meydana gelir. Yeryüzünde magmanın çıkarak yayıldığı madde lav adlanır. Volkandan çıkan malzemeler volkanik gazlar (%50-80 su buharı, karbondioksit, azot, kükürt dioksit), lav akıntıları, kül ve piroklastik malzemelerdir.
Bilimsel çalışmalar ortaya koymuşdur ki Yer kabuğu tek parça halinde değil. Katı olmayan manto üzerinde yüzen ve plaka adı verilen parçalardan oluşur. Volkanik etkinliğin de %99”luk bölümü bu plakaların birbirileriyle olan sınırlarında gerçekleşir.
Bir yanardağın yaşam süresi birkaç aydan birkaç milyon yıla kadar değişe bilir. Uyuyan yanardağlar şu an etkin olmayan ancak her an haraketlenmesi ya da patlaması muhtemel yanardağlardır. Yanardağlar uyanmadan önce sismik haraket gösterirler (deprem). Sönmüş yanardağlar ise, bilim adamlarının bir daha püskürmelerini olası görmedikleri yanardağlardır.
Bugün dünya üzerinde 1.500 aktif volkan bilinmektedir. Bu volkanların çoğu kıtaların kenarlarında, ada yayları veya deniz altındaki dağ sıraları boyunca dizilirler. Dünyada deniz seviyesi üzerindeki aktif volkanların yarısından fazlası Pasifik okyanusundaki “Ateş Çemberini” oluşturur.
En şiddetli ve en fazla hasar yapan yanardağlar Pasifik çemberindedir. Endonezyada 78, Japonyada 49 ve ABD”de 37 halen faaliyyette olan yanardağ vardır.
Dünyadaki aktif volkanlardan bazıları:
• Etna (İtalya)
• Hekla (İzlanda)
• Kilauea (Hawaii, ABD)
• Krakatou (Endonezya)
• Maunaloa (Hawaii, ABD)
• Maunakea (Hawaii, ABD)
• Mount Erebus (Antarktika)
• Mount Fiji (Japonya)
• Vezüv (İtalya)
• Novarupta (Alaska, ABD)
• Pinatubo (Filipinler)
• Mount St. Helen (Washington)
Volkan püskürmeleri sırasında açığa çıkan birçok gazın etkileri öldürücü ola bilir. 1783 yılında İzlandada Laki yarığından püsküren toksik gazların yıkıcı etkileri olmuştur. Neredeyse bir yıl süren patlamalarda atmosfere salınan toksik gazlar yüzünden ülkedeki büyükbaş hayvanların yaklaşık %75”i ölmüş, sıcaklık ortalamanın 4,8oC derece altına inmiş ve nüfusun yaklaşık %24”ü çıkan kıtlık sonucu yaşamını yitirmiştir.
Tarihsel kayıtlara geçmiş en kuvvetli volkanik patlama 1816”da Endonezyadaki Tambora yanardağında baş vermiştir. 92.000 kadar insanın da ölümüne neden olan bu patlama Küresel sıcaklığın 0.7 derece azalmasına neden olmuş ve 1816 yılı “yazsız yıl” ilan edilmiştir.
26-28 Ağustos 1883”te Endonezyadaki Krakatoa Vulkanı püskürdü. Patlamanın sesi o kadar güçlüydü ki Avustralyadan bile duyuldu. Patlama sonrası oluşan tsunamide 23.000 kişi hayatını kaybetti.
Son yüzyılın en korkunç yanardağ püskürmesi 1902”de Martinique”de (Batı Hint adaları) olmuştur. 8 Mayıs sabahı 07:50”de Pelee dağının kraterinden 4 şiddetli patlama duyuldu. Bir dakikadan fazla bir zamanda St. Pierre şehrinden 1 kişiden başka 30.000 kişi hayatını kaybetti.
Dünyadaki en geniş yayılımlı volkanik patlama 1912 yılında AlaskaYarımadasındaki Novarupta yanardağında meydana gelmiştir. Yaklaşık olarak 15 km3 hacmindeki magma 60 saat süreyle patlamıştır.
13 Kasım 1985”de Kolombiyadaki Nevado del Ruiz volkanı patladı. Patlama küçük olsada yanardağın tepesindeki buzun erimesi çamura neden oldu. Çamur altında kalan Armero şehrinde 23.000 kişi öldü.
15 Haziran 1991”de Filipinlerdeki Mount Pinatuba yanardağının püskürmesini bilim adamları 20.yüzyılın en büyük püskürmesi olarak nitelerler ve üç yıl içinde Dünyanın ortalama sıcakılğının yarım derece düşeceğini öngördüler.
Aralık 2000”de Meksika kenti dışındaki Popocatepetl Yanardağı püskürdü. Bu püskürme son bin yılda karşılaşılan en büyük püskürmeydi. Fakat püskürmenin 48 saat önceden haber verilmesi can kaybını önledi.
Mauna Loa Dünyadaki en büyük aktif volkan olup, deniz seviyesinden 13.677 feet yukarıda ve tepesi derin okyanus tabanının 28.000 feet üzerindedir. Deniz seviyesi altındaki tabanından tepesine kadar uzunluğu 9.000 m ile Everest dağından daha fazladır.
Dünyanın en tehlikeli yanardağları:
1. Chaiten Volkanı (Şili – son püskürme 2008)
2. Mayon Yanardağı (Filippinler – son püskürme 2013, son 400 yılda 49 defa faaliyete geçmiştir)
3. Etna Yanardağı (İtalya – son püskürme 2013 )
4. Nyiragongo Yanardağı (Demokratik Kongo Cumhuriyyeti – son püskürme 2002, son 150 yılda 34 defa faaliyete geçmiştir)
5. Whakaari Volkanı (Yeni Zelanda - son püskürme - 2001)
6. St. Helens Yanardağı (Washington, ABD - son püskürme 2008 )
7. Kilauea Volkanı (Hawaii, ABD - son püskürme 1983)
8. Soufriere Volkanik tepeleri (Karayipler - son püskürme 2010)
9. Popocatepetl Volkanı (Meksika - son püskürme 2000 )
10. Sakurajima Volkanı (Japonya – 1955”den bu güne 7300 defa patlayarak rekor kırmışdır.)
Tarihteki en ünlü yanardağ patlaması M.S. 24 Nisan 79”da meydana gelmiş Vezüv yanardağının patlamasıdır. Patlamada Pompeii şehri yerle bir olmuş, 10.000”den fazla insan ölmüştür. Çok sanralar bulunan kurbanlar incelendiğinde cehennemdeki azabı hatırlatırmışcasına insanların beyinlerinin eridiği görülmüştür.
