3 Haziran 2015 Çarşamba

Zooloji İlminin Öncüsü - Demiri

Asıl adı Ebu'l Beka Kemaluddin Muhammed b. Musa b. İsa el-Kahiri eş-Şafii'dir. 1341 yılı başlarında Nil deltasındaki Semennud kasabası yakınlarında bulunan Demire adlı iki köyden kuzeydekinde doğdu. Demiri önceleri geçimini terzilikle sağlıyordu. Daha sonra kendisini ilme verip uzun müddet Bahaeddin el-Buskiden ilim öğrendi. Bundan başka bir çok alimden fıkıh, edebiyat, Arapça ve başka ilimler öğrendi. Tefsir, hadis, fıkıh, fıkıh usulü, dil ve edebiyat ilimlerinde mütehassıs oldu, fetva ve tedris icazeti aldı.
Demiri Kahirede Ezher ve Zahir camileriyle, Kubbet'ul Baybarsiyye Medresesinde ders verdi. 1360-1379 yılları arasında 6 defa hacca gitti. 1379-1399 yılları arasında Mekkede hem ders okuttu, hem de fetva verdi.

Demiriyi İslam dünyası ve Avrupada tanıtan en önemli eseri zooloji alanında yazmış olduğu "Hayatu'l Hayavan" adındaki eseridir. Eser zooloji sahasında yazılmış ilk ilmi eser olarak kabul edilir. Eserde 1069 hayvan tek tek ele alınmıştır. Eser alfabetik olarak yazılmış ve 7 bölümden ibarettir. Eserde hayvanların özellikleri anlatılmış, hayvanın adının geçtiği hadisler ve çeşitli mezheblere göre hayvanla ilgili dini hükümler, hayvanın adının geçtiği atasözleri, hayvanın azalarının tıbbi özellikleri, hayvanın rüyada ne anlama geldiği anlatılmıştır.
Eser folklor, hadis, tarih, halk tababeti ve ırk psikolojisi hakkında tükenmez bir hazine hükmündedir. Bilhassa halk hekimliğiyle ilgili notlar eserin en dikkat çekici yanlarından birisini teşkil etmektedir. Eser zooloji hakkında yazılmış en mükemmel ve sistematik eserdir. Çağına göre oldukça büyük yenilikler getirmiş eser, bugün bile zooloji bilginlerince geçmişin en değerli eserleri arasında anılmaktadır.
Hayvanların incelenmesinde dini, edebi ve ilmi prespektifleri birleştirmiş olması yüzünden "Hayatu'l Hayavan" eseri kısa süre içinde Müslümanlar arasında mümtaz bir yer edindi. Çoğu kimse tarafından Allahın hikmetini öğrenmek ve hayvanlar alemini daha yakından tanımak için okunan bu kitaba, Kur'anda hayvanlar hakkında zikredilen dini bilgileri açıklamak gibi fıkhi amaçlarla bile müracaat edildi. Aynı zamanda bir folklor kaynağı olan eser, kendisini resimleyen sanatçılara da ilham kaynağı olmuştur.
El-Ezher universitesinde dini ve fenni konularda dersler verip, eserler kaleme alan Demirinin "Hayatu'l Hayavan" eserinin Kahirede basılmış nüshası 1400'lü yıllarda Türkçeye, 1664 yılında Farsçaya, 1906-1908 yılları arasında İngilizceye tercüme edilip basılmıştır.
Batılılardan 400 yıl önce zooloji konusunda ilk ansiklopediyi yazan Demiri, 27 Ekim 1405 tarihinde Kahirede vefat etmiştir.