Hadimul Kuran
editor@turkata.com
Ebu Abdullah Muhammed bin Musa el-Harezmi. İsmi Latinceye Alkhorizmi, Fransızcaya Algorithme, İngilizceye Augrim olarak geçmiştir. 780 yılında Özbekistanın Karizmi şehrinde doğdu. Temel eğitimini burda almış. İlmini geliştirmek
için o zamanın ilim merkezi olan Bağdata gelmiş ve yerleşmiştir. O zamanın Abbasi halifesi Me'mun Harezmideki ilmi potansiyeli gormuş ve onu Eski Mısır, Mesopotomya, Yunan ve Hint medeniyyetlerine ait kitaplarla zenginleştirilmiş "Bağdat Saray Kütüphanesi"ne (Beytül Hikme) yönetici vazifesine tayin etmiştir. El- Harezmi aynı zamanda bilim heyetlerine başkanlık yapmış, uzak ülkelere bilimsel araştırmalara gitmiş, gözlemler yapmıştır.
El-Harezmi matematik, astronomi, coğrafya ve tarih ilimleriyle ilgilenmiş, önemli eserler kaleme almıştır. El- Harezmi asıl ününü matematik alanında yapmıştır. Matematik alanındakı çalışmaları cebir ilminin temellerini oluşturmuştur. Cebir onun zamanına kadar kısmen biliniyordu. Ancak birinci dereceden denklemler çözüle biliyordu. İkinci dereceden denklemleri ilme Harezmi getirmiştir.
El-Harezminin en ünlü eseri "El'Kitab"ül-Muhtasar fi Hisab'il Cebri vel-Mukabele" (Cebir ve Denklem Hesabı Üzerine Özet Kitabı) eseridir. Cebir sözcüğü Harezminin bu eserinden gelmektedir. Bu eser aynı zamanda Doğu ve Batının ilk müstakil Cebir kitabıdır. Bu eserde birinci ve ikinci dereceden denklemlerin çözümü, nazari ve tatbiki hesaplama şekilleri, zamanın hükumet işlerine ait hesapların yapılması, esnaf, tüccar ve ölçme memurları için sayı işaretleri, miras taksim memurları ve Müslümanlar için elzem olan, Kur'ani Kerimde bulunan mirasa ait hükümler ve feraiz bilgisi hesaplarını hem aritmetik, hemde Cebir yoluyla çözümleyerek misallerle göstermiştir. Bu eser 600 yıl boyunca Cebir alanında en temel kitap olmuştur.
Matematik alanında diğer bir eseri "Kitab el-Muhtasar fil Hisab el-Hind" eseridir. Bir dönem bulunduğu Hindistanda basamaklı sayı sisteminin kullanıldığını görmüş, İslam dünyasında ilk kez bu sayıları ve sıfırı bu eserde kullanmıştır. Bu eser "Algoritmi de numero İndorum" adıyla Latinceye çevrilmiş, bu sayı sistemi ve sıfır 12. yüzyılda Batıya ulaşmıştır. Bu kitapta 4 işlem (toplama, çıkarma, çarpma ve bölme) konu ediliyordu. Ondalık sayı sisteminin İslam dünyasına girmesi bu eserle gerçekleşti. Cebir kitabı gibi bu kitap ta aritmetik alanında asırlarca ana kaynak oldu. El-Harezmi bugünkü bilgisayar bilimi ve dijital elektroniğin temeli olan 2'lik sayı sistemini bulmuştur. O, hemde "x" bilinmeyenini kullandığı bilinen ilk kişidirde.
"Kitab el-Surat el-Arz" coğrafya alanında yazdığı eseridir. El-Harezmi dağlar ve kum yuvaları konusunda ölçümler ve hesaplar yapmış, Nil nehrinin kaynağını açıklamıştır.
Sincar ovasına bir heyetle birlikte yolculuk yapmış ve meridiyen dairesinin bir derecesini büyük bir isabetle hesaplamıstır. Bu heyetde Harezminin yanı sıra ünlü astronom Musa ibni Şakirin 3 oğlu da bulunuyordu. Grup aynı noktadan ikiye ayrılmış, kuzeye doğru yürüyenler kutup yıldızını yükselirken, güneye doğru yürüyenler ise batarken görünceye kadar ilerlemiş, meridiyen dairesinin bir derecesini hesaplamışlar. El-Harezmi Batlamyüsun "Coğrafya" eserini de arapçaya çevirmiştir.
El-Harezmi astronomi alanında da çalışmalar yapmıştır. O, astronomi cetvellerini tashih etmiştir. Halife Me'munun isteyi üzerine dünya ve gökyüzü haritalarını gösteren atlasın hazırlanmasına katılmıştır. Bu harita İslam dünyasında yapılan haritaların ilkidir. El-Harezmi "Zic-ul Harezmi" eserinde Güneş ve Ay tutulmalarını incelemiştir. Harezminin biri usturlabın yapılmasına, biri de kullanılmasına ait 2 eseri bugün kayıp. O, usturlabın kırk üç çeşit kullanımını bulmuştur.
Tarih alanında yazdığı "Kitab'üt Tarih" eseri de günümüze ulaşmamıştır.
El-Harezmi Halife Vasıt döneminde elçilikler yapmıştır. Hazar kralı Tarkana elçi olarak gönderildiği biliniyor. Fransız şarkiyyatçı Catdonne'nin "dünyanın 12 büyük dahisinden biri" olarak tanımladığı El-Harezmi 850 senesinde Bağdatta vefat etmiştir.
