Doğu Türkistan Cumhuriyeti, bugünkü Doğu Türkistanın kuzey kesminde Gulca 'da 12 Kasım 1944'te Sovyetler Birliği siyasî müdahalesi ve Kızıl Ordu'nun askerî desteğiyle kurulan, 20 Ekim 1949'da Çin Komünist Partisi'ne itaat eden ve Aralık 1949'de Çin Halk Kurtuluş Ordusu'nun bölgeye konuşlandırılmasıyla Çin Halk Cumhuriyeti'nin işgal etdiği cumhuriyet.
Dönemin Çin Cumhuriyeti'ne karşı bir "isyan"' olarak algılayan Çin
Nasyonal Partisi (Kuomintang)'in literatüründe "isyan"ın ilk meydana geldiği Gulca'nın Çince adından Yining Hâdisesi olarak, olaya olumlu yaklaşan Çin Komünist Partisi'nin literatüründe ise İli, Tarbagatay ve Altay olmak üzere üç bölgede varlığını sürdürdüğü için Üç Vilayet İnkılabı olarak adlandırılmıştır.
Cumhuriyetin Kuruluşu
16 Eylül 1944'te binlerce SSCB'li Kazaklar isyanı çıkarmış ve 8 Ekim 1944'te Nilka'yı alınmştı. 12 Kasım 1944 tarihinde İli bölgeside alındı. 1945'de SSCB destekli Kazak birlikleri Altay ve Tarbagatay bölgelerini işgal etmiş ve İli bölgesindeki Doğu Türkistan Cumhuriyetine iştirak etmiştir.
Abdülkerim Abbasov gibi SSCB yanlısı Uygur aydınları isyanın önderleri arasındaydı ve bu cumhuriyete sadece Uygurlar değil Doğu Türkistan'da ikamet eden bütün Türk-müslümanı çatısı altına toplamayı amaçlıyordu.
Devlet başkanı Alihan Töre Saghuniy ve başkan yardımcısı Gulca'lı Akimbeg Hoca ve Burhan Şehidi getirilmiştir. Ancak SSCB vatandaşlığına sahip olan çekildek kadroları tarafından yönetiliyordu ve bir müdet sonra Ahmetcan Kasimi egemenliğine sahip olmuştur.
Urumçi'ye ilerleme
Yeni oluşturan Doğu Türkistan Cumhuriyeti ordusu (İli Millî Ordusu: yaklaşık 25.000 nefer) ve Osman Batur komutasındaki Kazak Kerei boyuna bağlı (yaklaşık 20.000 atlı), Eylül 1945'te Urumçi'ye doğru ilerlemeye başlamış ve Manas Nehri'nin kıyılarında Kuomintang ordusu ile karşı karşıya gelmiştir.
Bu durumda Kuomintang Şincan Eyaleti Hükûmeti, SSCB'ye başvurarak aracı olmasını istemiştir. SSCB savaş yanlısı Alihan Töre 'yi SSCB'e kaçırmış ve böylece bir çatışma patlak vermemiştir.
Şincan Eyalet Birleşik Hükûmeti
1946'de SSCB'nin isteğiyle Doğu Türkistan Cumhuriyeti ile Kuomintan Şincan Eyalet Hükûmeti birleştirilerek Şincan Eyalet Birleşik Hükûmeti kurulmuştur. Başkanlığına Zhang Zhizhong,Ahmetcan Kasimi ise başkan yardımcısı olmuştur. Fakat bir yıl sonra Birleşik Hükûmeti bölünmüş ve Ahmetcan Kasimi ve yandaşları Üç bölgeye geri dönerek tekrar Kuomintang'ın kontrolunden çıkmıştır.
Çin Halk Cumhuriyetinin Işgali
1949'de Çin İç Savaşını kazanan Çin Komünist Partisi Doğu Türkistanı ilhak etmek için Deng Likun'yı yollayarak müzakereyi başlattı. Mao da mektubu göndererek Pekin'de düzenlenecek olan Halk Siyasi Danışma Konferansına davet etmiştir. Ancak 27 Ağustos 1949 tarihinde Amhetcan Kasimi, Abdülkerim Abbasov, Derilhan Sugurbayov, İshak Beg Mononov başta olmak üzere cumhuriyetin önderlerini taşıyan uçak Almatı'dan kalkarak Pekin'e doğru uçarken kaybolmuştur (daha sonra Baykal gölü civarında düştüğü anlaşılmıştır).
Aralık 1949'da Çin Halk Kurtuluş Ordusu bölgeye girerek konuşlandırılmış ve Doğu Türkistan, Çin Halk Cumhuriyeti tarafindan işgal edilmiştir.
